Od 1 stycznia JST mogą restrukturyzować długi i wcześniej spłacić zadłużenie. Będzie jednak ściślej kontrolowany poziom zadłużenia samorządów, w tym korzystanie z niestandardowych instrumentów finansowych.
Do tej pory możliwość restrukturyzacji zadłużenia zależała od nadwyżki w części bieżącej. Jeżeli JST nie miała odpowiedniej nadwyżki bieżącej z trzech ostatnich lat, to nie mogła dokonać spłaty zadłużenia. Mogła mieć jednak środki pochodzące np. ze zwrotu udzielonej pożyczki, które mogłaby przeznaczyć na spłatę długów; nowelizacja otwiera do tego drogę.
Nowela zlikwidowała ograniczenia w spłacie zobowiązań. Daje możliwość wcześniejszej spłaty istniejącego zadłużenia przez zaciągnięcie nowego długu o niższych kosztach obsługi, przy czym ustalenie kosztów obsługi następować będzie w całym okresie spłaty. Ponadto JST posiadające wolne środki, czy środki o charakterze bezzwrotnym (np. pochodzące z prywatyzacji) mogą je użyć w celu spłaty długu. Te regulacje mają zastosowanie tylko do wcześniejszej spłaty zadłużenia, a więc do spłaty przypadającej w latach wykraczających poza rok budżetowy, na który uchwalono budżet, i tylko do spłaty następującej w roku budżetowym.
Dotychczas jedynie organ stanowiący mógł dokonywać zmian wydatków na realizację przedsięwzięć wieloletnich, finansowanych z udziałem środków UE, zarówno w przypadku potrzeby przeniesienia nakładów w ramach jednego roku budżetowego między działami, jak i potrzeby zmiany nakładów w poszczególnych latach. Nowelizacja umożliwia zaś organowi wykonawczemu JST dokonywanie zmian w budżecie i wieloletniej prognozie finansowej jednostki w związku z realizacją projektów finansowanych z udziałem środków europejskich.
Kolejny przepis daje radom, możliwość upoważnienia zarządu do zmian limitów zobowiązań i wydatków na realizację przedsięwzięcia finansowanego z udziałem środków europejskich albo środków współfinansowania krajowego, w tym wkładu własnego beneficjenta, oraz wynikających z rozstrzygniętych konkursów – o ile zmiany te nie pogorszą wyniku budżetu dla każdego roku objętego prognozą. Dotychczas zmiany takie wymagały stosownej uchwały rady.
Projektów unijnych dotyczy też inny znowelizowany przepis. Przy zmianie kwot lub w związku z uzyskaniem bądź zwrotem płatności przekazywanych z budżetu środków europejskich organ stanowiący będzie mógł upoważnić zarząd do dokonywania korekt budżetu JST. Chodzi tu o sytuacje, w których po rozstrzygnięciu konkursu w ramach programu UE pojawiła się konieczność dokonania wypłat beneficjentom w innym dziale klasyfikacji budżetowej niż pierwotnie ujęto w planie. Ze względu na fakt, że konkursy organizowane są przez zarząd województwa, zmiana w tym zakresie dotyczy wyłącznie sejmiku województwa.
Obowiązujące mechanizmy prawne służące ograniczeniu i monitorowaniu poziomu zadłużenia JST okazały się niewystarczające przede wszystkim wobec tzw. niestandardowych instrumentów finansowania, które obecnie nie podlegają ograniczeniom ustawowym. Nowelizacja limitem spłaty objęła więc – oprócz kredytów i pożyczek – wszystkie zobowiązania JST, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu. Chodzi o papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona, umowy sprzedaży, w których cena jest płatna w ratach, umowy leasingu zawarte z producentem lub finansującym, w których ryzyko i korzyści z tytułu własności są przeniesione na korzystającego z rzeczy, a także o wszelkie inne umowy o terminie zapłaty dłuższym niż rok, związane z finansowaniem usług, dostaw, robót budowlanych, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu.
Kolejne przepisy przewidują, że limitem spłaty zadłużenia objęte będą nie tylko – tak jak dotychczas – odsetki od zobowiązań dłużnych, ale wszystkie wydatki na obsługę długu JST, w tym np. prowizje płacone przez JST w związku z udzieleniem kredytu czy pożyczki.
W nowelizacji zawarto przepis przejściowy, w świetle którego do budżetu, wieloletniej prognozy finansowej i gospodarki finansowej JST, w tym zaciągania zobowiązań w 2019 roku, będą mieć zastosowanie przepisy ustawy o finansach publicznych w dotychczasowym brzmieniu.